Wspomnienie o Izabelli Cywińskiej

Wybitna artystka, dama polskiego teatru, pierwsza ministra kultury i sztuki po obaleniu komunizmu, która zmarła 23 grudnia 2023 roku, była także „matką założycielką” Międzynarodowego Centrum Kultury.

Inicjatywa należała do Izabelli Cywińskiej, która w imieniu rządu Tadeusza Mazowieckiego w kwietniu 1990 roku na spotkaniu ministrów kultury Rady Europy w Wiedniu zaproponowała stworzenie w Krakowie Centrum Kultury Europejskiej. Było to zamierzenie konkurencyjne wobec niemieckiej propozycji utworzenia podobnego centrum w Berlinie. Polska inicjatywa spotkała się z dużym zainteresowaniem. O atrakcyjności tego przedsięwzięcia decydowała wówczas zarówno koncepcja szerokiego otwarcia poprzez Kraków na tak zwany Wschód Europy, jak i niezwykła atmosfera czasu po zniesieniu żelaznej kurtyny. Pod koniec kwietnia 1990 roku w Palermo minister Cywińska przedstawiła na konferencji ministrów kultury państw członków Komitetu Kultury Rady Europy szerszą informację o tej inicjatywie rządu polskiego — wspomina prof. Jacek Purchla, założyciel i pierwszy dyrektor MCK.

Szóstego września 1990 roku minister Cywińska oficjalnie wystąpiła do ówczesnego prezydenta Krakowa, Jacka Woźniakowskiego o utworzenie nowej instytucji, pisząc między innymi, „że będzie to pierwsza tego typu placówka w Polsce, włączona w sieć podobnych, istniejących od wielu lat w Europie Zachodniej. Podniesie ona prestiż Polski w międzynarodowych kontaktach. Kraków przez swoją pełną świetności tradycję i z racji wielkiego wkładu kulturalnego we współczesność wydaje się najlepszym miejscem dla takiego przedsięwzięcia”.

Przez całą jesień intensywnie doprecyzowywano formułę programową instytucji, ostatecznie nazwanej Międzynarodowym Centrum Kultury. Dwudziestego listopada 1990 roku, na pamiętnym szczycie KBWE w Paryżu, kończącym zimną wojnę i inicjującym nowy europejski porządek, w przemówieniu premiera Mazowieckiego znalazł się passus odnoszący się do Centrum: „Pragniemy, aby w nowej Europie w pełni rozkwitała współpraca kulturalna. Do realizacji tego celu przyczynić się winna działalność Międzynarodowego Centrum Kultury. Centrum takie zamierzamy utworzyć w Krakowie”.

Jednak sześć dni później, wskutek przegranych wyborów prezydenckich, premier podał swój rząd do dymisji. W tej sytuacji priorytetową kwestią stało się szybkie zinstytucjonalizowanie MCK. Kluczowym krokiem ku temu było powołanie 8 grudnia Fundacji Międzynarodowe Centrum Kultury przez pięcioro fundatorów: Jacka Woźniakowskiego (prezydenta Krakowa), Andrzeja Pelczara (rektora Uniwersytetu Jagiellońskiego), Krzysztofa Skubiszewskiego (ministra spraw zagranicznych), Izabellę Cywińską (ministrę kultury i sztuki) oraz Jacka Purchlę (wiceprezydenta Krakowa i przyszłego dyrektora MCK).

Powstanie Fundacji uprzedziło powstanie samego Centrum, a jej istnienie pozwoliło na organizację półtora roku później Europejskiego Miesiąca Kultury, dzięki któremu Kraków stał się pierwszym miastem postkomunistycznej Europy w sieci Europejskich Miast Kultury.

Uzyskanie w grudniu 1990 w Brukseli pozytywnej dla Krakowa decyzji w tej kwestii było wspólnym sukcesem wieńczącym moją owocną współpracę z Izą Cywińską jako ministrą kultury — dodaje prof. Jacek Purchla. — Iza starała się nam pomagać do końca swej kadencji. Gdy żegnaliśmy się w pałacu przy Krakowskim Przedmieściu, wręczyła mi pismo następującej treści: „Proszę uprzejmie Pana Prezydenta, by do czasu formalnego utworzenia Międzynarodowego Centrum Kultury w Krakowie nadzorował Pan prowadzone w tym celu prace organizacyjne i dysponował środkami z budżetu Państwa na działalność Centrum”. To nie był testament, lecz zobowiązanie, którego poczułem się wykonawcą.

Oficjalna inauguracja działalności MCK odbyła się 29 maja 1991 roku na Wawelu w drugim dniu Sympozjum Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie, jakie na przełomie maja i czerwca odbywało się w Krakowie. Międzynarodowe Centrum Kultury rodziło się w niezwykłej atmosferze czasu przełomu w Polsce i w Europie, a jednocześnie pozostaje trwałym świadectwem jednej z ważnych życiowych ról Izabelli Cywińskiej — kreatorki zmian w kulturze polskiej, zmian owocujących do dziś.



_____

Na fotografii Izabella Cywińska i prof. Jacek Purchla po odsłonięciu tablicy w sieni MCK, 20 listopada 2015 roku, w 25. rocznicę szczytu paryskiego KBWE, upamiętniającej wystąpienie premiera Mazowieckiego, które dało początek nowej instytucji. Fot. Andrzej Janikowski/MCK