Burzliwe lata Republiki Weimarskiej oraz fotograficzne medium u progu globalnej ekspansji prezentowała wystawa Nie tylko Bauhaus. Międzywojenna fotografia niemiecka i polskie tropy, którą Międzynarodowe Centrum Kultury świętowała trzydziestolecie działalności. 

Gdy powojenny świat wymyślał się na nowo, fotografia stała się, obok filmu, nowoczesnym środkiem wyrazu artystycznego, komunikacji i dokumentacji. Towarzyszyła swojej epoce w jej rozwoju, ukazując ją z różnorodnych perspektyw. Przechodziła liczne przemiany tematyczne i estetyczne, wsparta nowatorskimi technikami filmowymi i drukarskimi zyskała unikatową jakość i siłę oddziaływania. Obraz fotograficzny stawał się nie tylko równie ważny jak słowo, ale co niezwykle istotne – masowy. 

Wystawa Nie tylko Bauhaus. Międzywojenna fotografia niemiecka i polskie tropy była z  jednej strony opowieścią o usilnym pragnieniu normalności i złotych latach dwudziestych XX wieku pozwalających odetchnąć od wojennego koszmaru, z drugiej – o społeczeństwie pokonanych, doświadczeniu kryzysu ekonomicznego, o narastających napięciach, które wyniosły Adolfa Hitlera na szczyt władzy. Dopełnienie stanowiła polska fotografia tego czasu, która wchodząc w dialog z niemieckimi przykładami, dała impuls do porównań, eksponowania różnic i podobieństw związanych z polityczno‐społecznym doświadczeniem tamtych lat, jak i poszukiwań nowego języka fotografii. Wystawa nie tylko przybliżyła kontekst kulturowy międzywojnia, ale jednocześnie stała się opowieścią o fotografii w jej różnych wymiarach: artystycznej, eksperymentalnej, reportażowej, dokumentalnej, reklamowej czy modowej.

Powstała jako swego rodzaju kontynuacja prezentowanych w Galerii MCK ekspozycji o architekturze niepodległości w Europie Środkowej (2018–2019) oraz środkowoeuropejskiej awangardzie (2019), pokazujących kulturę młodych państw powstałych po Wielkiej Wojnie w naszej części kontynentu. – Działalność naszej instytucji koncentruje się na refleksji nad pojęciem dziedzictwa kulturowego i na fenomenie pamięci, szczególnie ciekawym w Europie Środkowej tak mocno doświadczonej przez historię XX wieku. Nie może zatem dziwić obecność sztuki i architektury Niemiec w naszym programie. Warto przypomnieć, że pierwszą wystawą w Galerii MCK była prezentacja grafiki wybitnego niemieckiego artysty Georga Baselitza (we współpracy z Międzynarodowym Triennale Grafiki). Tamta i obecna prezentacja spinają jak klamra trzydzieści lat wysiłków na rzecz propagowania najciekawszych artystów i zjawisk kulturowych Europy Środkowej przy Rynku Głównym 25 w Krakowie – powiedziała Agata Wąsowska-Pawlik, dyrektorka MCK. Współczesny kontekst historyczno-czasowy został wyznaczony przez trzydziestą rocznicę ratyfikacji traktatu granicznego na Odrze i Nysie, który zamykał niezwykle skomplikowany problem w XX wiecznych relacjach pomiędzy Polską i zjednoczonymi Niemcami.

Wystawa prezentowała wyselekcjonowaną i uzupełnioną o polskie paralele wersję ekspozycji Fotografia w Republice Weimarskiej (2019–2020), pokazaną w LVR-LandesMuseum w Bonn. Niemieccy kuratorzy zainspirowani Atlasem obrazów Mnemosyne Aby’ego Warburga zdefiniowali dla jej celów czternaście wiodących obszarów tematycznych, by ukazać najważniejsze wydarzenia, motywy społeczne, a przede wszystkim estetyczne tendencje i wizualne fenomeny tamtego czasu. Dziewięć z nich: rewolucja i narodziny republiki, taniec, portret, moda i fotografia, praca, Nowe Widzenie, sport, blask i niedola, epilog, pokazane zostały w Galerii MCK.

Ramę historyczną części niemieckiej wyznaczały lata1919–1933, od rodzącej się na zgliszczach Cesarstwa Niemieckiego Republiki Weimarskiej, aż do mrocznego epilogu, jakim były zwiastuny kolejnego światowego konfliktu. Polskie przykłady uwzględniły również późniejsze obiekty, na co pozwalił uniwersalny charakter prezentowanych zjawisk i odmienna niż niemiecka, dynamika rozwoju samej fotografii w Polsce. – To swoisty atlas obrazów przybliżających tę pełną kontrastów epokę. Fotografie artystów tej miary, co Martin Munkácsi, Albert Renger-Patzsch, Martin Badekow, Hugo Erfurth czy Lotte Jacobi zestawione są z polskimi przykładami z okresu międzywojennego. Ten dodatkowy kontekst pozwala – mimo wydawałoby się różnych doświadczeń – ukazać uniwersalny charakter zachodzących zjawisk, ale też spojrzeć na polsko-niemieckie tropy przez pryzmat mikrohistorii, konkretnych miejsc i ludzi. Międzywojnie to świat obrazów – powiedziała polska kuratorka wystawy, Natalia Żak.

Fotografia osadzona w codzienności, nauce i technologii dla artystów awangardowych wydawała się czymś więcej niż jedynie nową metodą tworzenia obrazu – pozwoliła bowiem zmienić paradygmat wizji i przedstawiania rzeczywistości. Jednym z nowoczesnych kierunków estetyki fotograficznej stała się Nowa Rzeczowość, postulująca obiektywne przedstawianie świata oraz „czystość” języka wizualnego. Jednak poważne zmiany w życiu politycznym, obyczajowym, społecznym i technologicznym obok jasnych stron miały także swoje cienie. Zmieniające się warunki pracy, kryzys gospodarczy, masowe bezrobocie, nędza znalazły swoje odbicie w fotografii, która z jednej strony działała jako medium kształtujące poglądy, z drugiej zaś służyła politycznej propagandowej manipulacji.

Wielowątkowość narracji przełożyła się na prezentowane na wystawie gatunki fotograficzne w postaci ponad 300 klasycznych odbitek, ale też książek i czasopism, bo to one właśnie kształtowały imaginarium człowieka dwudziestolecia.Zwiedzający mogli podziwiać prace takich twórców jak Martin Munkácsi, mistrz fotografii prasowej, znany z dynamicznych kompozycji fotograficznych, August Sander, autor wybitnych portretów socjologicznych, Albert Renger-Patzsch, czołowy przedstawiciel Nowej Rzeczowości, Yva (Else Neuländer-Simon), słynąca z fotografii mody, Karl Blossfeld, znany z precyzyjnych fotografii roślin, Alfred Eisenstaedt, ojciec fotożurnalizmu czy pochodząca z Poznania fotografka Lotte Jacobi. Polskich mistrzów reprezentowali m.in. Aleksander Krzywobłocki, artysta specjalizujący się w surrealistycznych fotografiach, awangardowy Janusz Maria Brzeski, "Leicarka" Zofia Chomętowska, mistrz fotografii portretowej Benedykt Jerzy Dorys, nestor polskiego piktorializmu Jan Bułhak czy Henryk Poddębski, wybitny fotoreportażysta i kronikarz II RP.

Dopełnieniem twórczości spod znaku klasyków niemieckiej fotografii Ery Weimaru były nazwiska, które dla polskiej publiczności mogły być odkryciem – jak związany z Bauhausem Kurt Kranz czy Hans Bresler – reprezentujący zjawisko fotografii robotniczej, będącej przykładem na masowy charakter i demokratyzację fotografii.

Ekspozycja była rezultatem wieloletniej współpracy MCK z Landschaftsverband Rheinland (LVR) w Bonn, dzięki której zaprezentowano polskiej publiczności dwie wystawy: Polowanie na awangardę. Zakazana sztuka w Trzeciej Rzeszy (2011–2012) oraz Max Ernst. Sny ornitologa (2016). Ta ostatnia uświetniała jubileusz dwudziestopięciolecia MCK, z kolei Nie tylko Bauhaus towarzyszy trzydziestym urodzinom Centrum. Jest także kolejną z dorobku ekspozycji w Galerii MCK prezentujących sztukę niemieckich artystów: George Grosz. Berlińskie lata (1992), Otto Dix. Wczesne lata (1993), a także Bauhaus XX–XXI. Dziedzictwo wciąż żywe (2009), przygotowaną na dziewięćdziesiątą rocznicę powstania najsłynniejszej szkoły projektowania skupiającej wybitnych architektów i designerów XX wieku. Programowo wpisuje się także w cykl wystaw MCK poświęconych fotografii m.in: Made in Hungary. Fotograficy węgierscy 1919–1956 (2000), Andreas Feininger. Nowy Jork, lata czterdzieste (2010), Stambuł. Dwa światy, jedno miasto (2018), Fotoblok. Europa Środkowa w książkach fotograficznych (2019-2020).

Fotografie pochodziły z niemieckich kolekcji:

Die Photographische Sammlung/SK Stiftung Kultur der Sparkasse KölnBonn, ullstein bild, Süddeutsche Zeitung Photo i prywatnej kolekcji Erica Rémy’ego,

Polskie tropy zostały zobrazowane dzięki materiałom udostępnionym przez: Bibliotekę Narodową w Warszawie, Muzeum Sztuki w Łodzi, Muzeum Narodowe we Wrocławiu, Muzeum Krakowa, Muzeum Fotografii w Krakowie, Bibliotekę Naukową PAU i PAN w Krakowie, Bibliotekę Główną Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie, Bibliotekę Śląską w Katowicach, Muzeum Historii Katowic, Muzeum Sportu i Turystyki w Warszawie, Wydawnictwo GiA, Muzeum Górnictwa w Zabrzu, Fundację Archeologia Fotografii i Narodowe Archiwum Cyfrowe.

Organizatorzy: Międzynarodowe Centrum Kultury, LVR‑LandesMuseum w Bonn, Deutsche Fotothek w Dreźnie, F.C. Gundlach Foundation w Hamburgu

Koncepcja programowa MCK: Agata Wąsowska-Pawlik, Łukasz Galusek

Kuratorzy: Lothar Altringer, dr Adelheid Komenda (LVR-LandesMuseum, Bonn), dr Jens Bove (Deutsche Fotothek, Dresden), Sebastian Lux (Stiftung F.C. Gundlach, Hamburg), Natalia Żak (MCK)

Aranżacja: Paweł Żelichowski

Koordynacja: Dorota Kosiec, Anna Śliwa

Honorowy patronat: Dr Michael Groß, Konsul generalny Republiki Federalnej Niemiec

Przy wsparciu finansowym

 

Partner wystawy

Wystawa stanowiła część projektu „Blask i niedola. Międzywojenne Niemcy i Polska” wspieranego przez Fundację Współpracy Polsko-Niemieckiej.

Współpraca: Joanna Biegacz, Ewa Czarnecka, Monika Czepielewska-Wóycicka, Marzena Daszewska, Joanna Hojda-Pepaś, Dorota Korohoda,  Łukasz Kozak, Angelika Madura, Anna Sawłowicz

Projekt identyfikacji wizualnej wystawy: Kuba Sowiński

Projekt graficzny i skład publikacji towarzyszącej: Wojtek Kwiecień-Janikowski

Tłumaczenie: Sylwia Miłkowska (z języka niemieckiego)

Redakcja i korekta: Paulina Roszak-Niemirska

Patroni medialni wystawy

         

Stali patroni medialni MCK