Europa i Wschód. Dekada Partnerstwa Wschodniego – nowy numer kwartalnika „Herito”

Czy Wschód przestał dziś interesować Zachód? Jaką rolę odegrał Dniepr w kształtowaniu się ukraińskiej tożsamości narodowej i dlaczego przyszłość tego kraju związana jest z rzeką? Kto wygrał niepisany konkurs na współczesnego bohatera narodowego Mołdawii? Czy Europa zaczęła się w Gruzji i co dało Partnerstwo Wschodnie krajom Kaukazu Południowego? Czego możemy nauczyć się od Tatarów krymskich? To najważniejsze pytania 35. numeru kwartalnika „Herito” pt. Europa i Wschód. Dekada Partnerstwa Wschodniego.

– Partnerstwo Wschodnie, realizowane przez Polskę przy wsparciu Szwecji, jest częścią Europejskiej Polityki Sąsiedztwa. Zainicjowane w 2009 roku, obejmuje trzy kraje wschodnioeuropejskie: Białoruś, Mołdawię i Ukrainę, oraz trzy południowokaukaskie: Armenię, Azerbejdżan i Gruzję. Dziesięć lat funkcjonowania programu to naturalny moment do podsumowań, ale zarazem moment szczególny, jako że w ciągu dekady zarówno Europa, jak i jej geopolityczny kontekst zmieniły się diametralnie. Nowe wyzwania, a także kulturowe i historyczne aspekty wschodniego sąsiedztwa są tematem tego numeru – pisze we wstępie prof. Jacek Purchla, redaktor naczelny kwartalnika. 

W numerze: Paweł Kowal przypomina genezę Partnerstwa Wschodniego, Krzysztof Czyżewski opowiada o znaczeniu „małych centrów świata” w budowaniu dialogu międzykulturowego, Mykoła Riabczuk, Katarzyna Kotyńska i Mykoła Kniażycki, Anna Łazar, Ramin Mazur, Wojciech Górecki, Ewa Polak i Michał Jurecki prezentują kraje należące do Partnerstwa Wschodniego, Rafał Dutkiewicz opisuje historię pomnika polskich profesorów na Wzgórzach Wuleckich we Lwowie, a Adam Balcer i Żanna Komar odsłaniają dziedzictwo Krymu i Tatarów krymskich. W numerze znalazł się też tekst Johna Maciuika przypominający setną rocznicę powstania Bauhausu i analizujący jego oddziaływania na sztukę, architekturę i dizajn Europy Środkowej.

Żadnego więc sąsiedztwa nie zbudujemy bez pracy nad pamięcią, nad pojednaniem i przełamaniem wzajemnych uprzedzeń. Po dziesięciu latach Partnerstwa Wschodniego widać to wyraźnie: dla zaistnienia autentycznego partnerstwa praca kulturowa jest konieczna i niezbędna. Psyche naszych społeczeństw okazała się trwalsza niż zapisana w dokumentach wola. Czterysta pięćdziesiąt lat po unii lubelskiej pamięć Rzeczypospolitej Obojga Narodów nadal obarczona jest piętnem konfliktów, kolonializmu i polskiego paternalizmu.

Wschód jako projekt kulturowy, z Krzysztofem Czyżewskim rozmawia Łukasz Galusek, „Herito” nr 35, s. 23.

W istocie Dniepr to geograficzna, a w znacznej mierze również historyczna i tożsamościowa oś Ukrainy. Odgrywa on dla całego narodu podobną rolę jak Nil dla Egipcjan, Ganges dla Hindusów i Amazonka dla Brazylijczyków. Słusznie uważa się go za „symbol narodowy i kulturowy” i – jak w poetycki sposób podsumowuje autor w zakończeniu – „bijące serce »ukraińskiego ludu«”.

Mykoła Riabczuk, Poprzez krainy i stulecia. W lustrze Dniepru, „Herito” nr 35, s. 35.

Wchodzenie do innego świata, żeby zmieniać go na własny obraz, nie przynosi dobrych skutków – zmieniać trzeba się razem – a to jest możliwe w kulturze…

Anna Łazar, Kultura potrzebna od zaraz, „Herito” nr 35, s. 61.

Jedni będą ją wywodzić jeszcze od Noego, który miał dać nowy początek po wielkim potopie u stóp Araratu (czy w micie było miejsce na inną Europę, na inne centrum świata, inną cywilizację?). Inni dowodów europejskości będą się doszukiwać w przyjęciu chrześcijaństwa przez Ormian już w III wieku po Chrystusie – i utrzymaniu go pośród zislamizowanych sąsiadów, najeźdźców i władców. Bez wątpienia wielu wybitnych Ormian współtworzyło europejski dorobek, mimo iż usytuowana na pograniczu europejskiego świata kraina a to osuwała się w świat Orientu, a to zamykała się we własnych tradycjach, a to odcinała ją żelazna kurtyna. Dzisiejszym mieszkańcom Kaukazu Południowego, nie mniej niż nam samym, przychodzi się zmierzyć z pytaniem o europejskość: czym ona jest tu i teraz?

Ewa Polak, Po obu stronach lustra. Armenia a Europa, „Herito” nr 35, s. 106.