Home Aktualności Ľubomír Lipták Słowacy. Stulecie dłuższe niż sto lat

Ľubomír Lipták Słowacy. Stulecie dłuższe niż sto lat

A-

A+

Czy mieszkańcy Słowacji są potomkami pokonanego przez Madziarów mitycznego ludu króla Świętopełka? Kiedy Preszburg stał się Bratysławą i jaki interes miała w tym Praga? Na czym polegała słowacko-czeska „wojna o myślnik”? Wreszcie, jak w Europie Środkowej pozostać członkiem małego narodu prześladowanego przez widmo historycznych mitów i nadal utrzymać osobisty stosunek do własnej historii?

Słowacy. Stulecie dłuższe niż sto lat to wybór esejów historycznych nieznanego w Polsce „filozofa słowackich dziejów” i „narodowego nihilisty” – Ľubomíra Liptáka (1930–2003). Autor opowiada o Słowacji jak o „wyspie”, która leży na szlaku ogromnych historycznych nurtów. Próbuje stworzyć syntetyczny obraz słowackiego doświadczenia oraz prześledzić kluczowe wątki dla historii i współczesności tego kraju. Przede wszystkim jednak, w sposób racjonalny i wyważony, opowiada o dylematach małego narodu w Europie Środkowej, który nie chce być obywatelem drugiej kategorii.

Książka składa się z sześciu części poświęconych m.in. europejskości i peryferyjności Słowacji, autorytarnym reżimom i walce z ich wpływem, modernizacji kraju i braku ciągłości w środowisku słowackich elit, problematyce pamięci indywidualnej i zbiorowej, czesko-słowackim relacjom oraz specyfice słowackiej historiozofii. Wszystkie eseje tworzą przejmujące świadectwo nakładania się na terytorium Słowacji kilku nieprzystających do siebie pamięci, różnych systemów wartości i odmiennych tradycji politycznych.

„Nie interesował go pierwiastek narodowy, ale ludzki – odpowiedzialnością za porażki Słowacji obarczał ludzi właśnie, zwłaszcza słabość ich charakterów i drapieżne, władcze ambicje. Słowaków pozbawiał romantycznych i mesjanistycznych iluzji, twierdząc, że ich historia jest zwyczajna – przy okazji burzył w ten sposób mitotwórcze skłonności małego narodu, tradycyjnie zakorzenione w XIX wieku” – pisze we wstępie Magdalena Bystrzak. autorka wyboru tekstów i tłumaczka książki.

Ľubomír Lipták (1930–2003) – słowacki historyk. Urodził się 26 kwietnia 1930 roku w północno-zachodniej Słowacji w miejscowości Melčice niedaleko Trenczyna. W latach 1948–1952 studiował dziennikarstwo i nauki społeczne w Wyższej Szkole Politycznej i Społecznej w Pradze. W trakcie studiów współpracował z m. in z czasopismami „Smena” i „Mladá fronta”.

W latach pięćdziesiątych rozpoczął pracę w Instytucie Historii Słowackiej Akademii Nauk w Bratysławie. W 1957 roku otrzymał tytuł kandydata nauk (CSc.). Naukowo zajmował się przede wszystkim historią Słowacji w latach 1918–1945 i stosunkami czechosłowacko-niemieckimi. Pracował jako redaktor, później także redaktor naczelny, czasopisma naukowego „Historický časopis”. Na fali ideologicznych czystek został wydalony z Instytutu Historii Słowackiej Akademii Nauk. W czasach normalizacji pracował w Słowackim Muzeum Narodowym w Bratysławie. Publikował pod pseudonimem Ján Michalec, a od 1984 roku zaczął publikować pod własnym nazwiskiem w czasopismach wydawanych przez muzeum: „Zborník SNM”, „Vlastivedný časopis”, „Múzeum”.

W 1990 roku Ľubomír Lipták wrócił jako pracownik naukowy do Instytutu Historii Słowackiej Akademii Nauk; był sekretarzem, promotorem licznych prac doktorskich, kierownikiem Zakładu Historii Powszechnej, członkiem Rady Naukowej, przewodniczącym Słowackiego Towarzystwa Historycznego SAV, a od 1997 roku emerytowanym pracownikiem naukowym. Prowadził zajęcia na uniwersytetach w Trnawie, Preszowie i Bratysławie. Po 1989 często publikował w czasopismach „SME” i „OS – fórum občianskej spoločnosti”, był członkiem rad redakcyjnych czasopism: m. in. „Slovenské pohľady” i „Slovanské štúdie”.

Pod koniec lat sześćdziesiątych wydał książkę pt. „Slovensko v 20. storočí” („Słowację w XX wieku”), która po 1989 roku była kilkukrotnie wznawiana. Dziś jest jednym z najczęściej cytowanych dzieł naukowych o charakterze eseju historycznego w Słowacji.

W 1999 roku opublikował „Storočie dlhšie ako sto rokov” („Stulecie dłuższe niż sto lat”) – historyczne z lat 1965–1998. Lipták jako pierwszy historyk otrzymał za tę książkę w 1999 roku słowacką nagrodę im. Dominika Tatarki przyznawaną za wybitne dzieło literackie. Był odznaczony medalem przyznany przez Václava Havla za zasługi pierwszego stopnia (Medaila za zásluhy I. stupňa), nagrodą prezydenta Słowacji (Rad Ľ. Štúra II. triedy) i nagrodą Słowackiej Akademii Nauk (cena SAV).

Zmarł 20 października 2003 roku po ciężkiej chorobie w Bratysławie. Niedokończone dzieło „Dejiny slovenského štátu počas druhej svetovej vojny” opublikowano pośmiertnie pod tytułem „2271 dni. Slovensko v čase druhej svetovej vojny” („2271 dni. Słowacja w czasie drugiej wojny światowej”). Wybrane prace Ľubomíra Liptáka tłumaczono na język węgierski, niemiecki, francuski, polski i angielski (m.in. „Petite histoire de la Slovaquie”, „History of Slovakia: Changes of changes”).

Magdalena Bystrzak – tłumaczka, publicystka, doktor nauk humanistycznych w zakresie literatury słowackiej, pracownik naukowy Instytutu Literatury Słowackiej Słowackiej Akademii Nauk. Absolwentka Uniwersytetu Karola w Pradze i Uniwersytetu Jagiellońskiego (studia słowacystyczne, specjalność literaturoznawcza). Zajmuje się długim trwaniem romantyzmu w słowackiej kulturze międzywojennej i ówczesnymi sporami o model kultury narodowej.