Co zrobić z Feniksem? Dylematy konserwatorskie i dziedzictwo kłopotliwe

2 czerwca w Międzynarodowym Centrum Kultury odbyła się debata poświęcona kamienicy Feniks na krakowskim Rynku. Wzięli w niej udział: dr hab. Aneta Borowik, Grzegorz Piątek, Anna Syska, prof. Andrzej Szczerski, dr Michał Wiśniewski. Prowadzenie: Magdalena Kursa, Michał Olszewski.  

Dom Towarzystwa Ubezpieczeniowego Feniks przy krakowskim Rynku jest wyjątkowym zapisem zmian zachodzących w polskiej architekturze pierwszej połowy XX wieku oraz intrygującym problemem konserwatorskim. Tuż przed pierwszą wojną światową dla potrzeb nowego hotelu w narożu Rynku i ul. Św. Jana wyburzono mury średniowiecznych kamienic. Nowy budynek zaczęto wznosić dopiero pod koniec lat 20. Początkowo, projekt nawiązywał do form barokowych, później rodzimego renesansu, ostatecznie jego autor, Adolf Szyszko-Bohusz, nadał mu nowoczesny, modernistyczny kształt. Budynek od samego początku budził kontrowersje, często złość i niechęć. Podczas okupacji modernistyczne elewacje Feniksa uznano za niegodne Adolf Hitler Platz, jak nazwano wówczas Rynek. Niemiecka przebudowa według projektu Georga Stahla zmieniła charakter gmachu Feniksa, odebrała mu modernistyczny ryt.

Po wojnie to miejsce nadal wpływało na krakowską architekturę. Przez kilka lat mieścił biuro Miastoprojektu, to tutaj powstawały plany Nowej Huty. Nie był to jednak czas umożliwiający refleksję nad architekturą międzywojennego modernizmu. Współcześnie stajemy przed pytaniem, jak postępować z budynkami o takiej historii. Upływ czasu wymusza kolejne prace konserwatorskie. Jak je prowadzić? Czy ważniejsza jest wartość świadectwa i historia, czy też atrakcyjna forma symbolu nowoczesności, utracona podczas nazistowskiej okupacji?

W rozmowie wzięli udział: dr hab. Aneta Borowik, Grzegorz Piątek, Anna Syska, prof. Andrzej Szczerski, dr Michał Wiśniewski.

Prowadzenie: Magdalena Kursa, Michał Olszewski

Kiedy: 2 czerwca, godz. 18.30

Miejsce: Międzynarodowe Centrum Kultury, Rynek Główny 25, Sala pod Kruki

Spotkanie z tłumaczeniem na PJM było transmitowane na profilu facebookowym MCK.

dr hab. Aneta Borowik— polska historyczka sztuki, doktor nauk humanistycznych. Nauczycielka akademicka Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach. Autorka licznych publikacji poświęconych m. in. polskim architektom działającym w XIX i XX wieku. Kierowała Wojewódzkim Urzędem Ochrony Zabytków jako Zastępca, a następnie (do września 2015) jako Śląski Wojewódzki Konserwator Zabytków w Katowicach. Od listopada 2018 do lutego 2019 pełniła funkcję Małopolskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków. Jako ekspertka współpracowała z Międzynarodowym Centrum Kultury, Regionalnym Instytutem Dziedzictwa w Katowicach oraz Komitetem nagrody Europa Nostra. Pełniła również funkcję Przewodniczącej Rady Programowo-Biznesowej w Zakładzie Historii Sztuki Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach. Prowadzi działalność w zakresie popularyzacji dziedzictwa kulturowego Górnego Śląska i Zagłębia Dąbrowskiego. Podejmuje działania na rzecz ochrony zabytków regionu. Współpracowała z Instytutem Architektury w Krakowie przy katalogu wystawy „Adolf Szyszko-Bohusz reakcyjny modernista” oraz opracowaniu części merytorycznej Krakowskiego szlaku modernizmu.

Grzegorz Piątek— polski architekt, krytyk i historyk architektury, w latach 2005–2011 redaktor miesięcznika „Architektura-Murator”, w latach 2011–2019 członek zarządu Fundacji Centrum Architektury. W latach 2008–2009 koordynator części architektonicznej Polska!Year – polskiego sezonu kulturalnego w Wielkiej Brytanii. Kurator wystaw i projektów artystycznych związanych z architekturą. Autor książek i artykułów o architekturze, designie i mieście.

Anna Syska – historyczka i popularyzatorka architektury. Autorka książki „Spodek w Zenicie. Przewodnik po architekturze lat 1945–1989 w województwie śląskim”.  Zajmuje się dziedzictwem kulturowym województwa śląskiego i zachodniej Małopolski, a zwłaszcza architekturą XX wieku. Miłośniczka kundli i ceramiki wytwórni Steatyt. Pracuje jako Miejska Konserwator Zabytków w Tychach. Prowadzi popularny profil na Instagramie @to_tylko_architektura

Prof. Andrzej Szczerski— historyk i krytyk sztuki, wykładowca i kierownik muzealniczych studiów kuratorskich (2005–2011) w Instytucie Historii Sztuki Uniwersytetu Jagiellońskiego. Wykładał także na Uniwersytecie Goethego we Frankfurcie nad Menem (2003) i na Uniwersytecie St. Andrews w Wielkiej Brytanii (2004). Stypendysta zagranicznych uczelni i instytutów badawczych, m.in. Uniwersytetu Oksfordzkiego, Zentralinstitut für Kunstgeschichte w Monachium, Universita per Stanieri w Perugii. Uzyskał także stypendia Fundacji Lanckorońskich i Fundacji na Rzecz Nauki Polskiej oraz granty Narodowego Centrum Nauki i Narodowego Programu Rozwoju Humanistyki. Laureat Nagrody Miasta Krakowa (1996) i Nagród Rektora Uniwersytetu Jagiellońskiego. W 2018 roku otrzymał doroczną Nagrodę Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w kategorii „Ochrona dziedzictwa kulturowego”. Autor wielu publikacji naukowych. Dyrektor Muzeum Narodowego w Krakowie. 

Dr Michał Wiśniewski — absolwent Instytutu Historii Sztuki UJ oraz Wydziału Architektury Politechniki Krakowskiej. Pracownik Międzynarodowego Centrum Kultury, zaangażowany w realizację studiów podyplomowych Akademia Dziedzictwa oraz Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie. Stypendysta Fulbrighta (Columbia University). Współzałożyciel i członek zarządu Fundacji Instytut Architektury. Interesuje się związkami architektury nowoczesnej i polityki. 

Magdalena Kursa— dziennikarka „Gazety Wyborczej”. Pisze o polityce, samorządzie, zmianach w mieście. 

Michał Olszewski  — dziennikarz, pisarz, publicysta. W latach 2007–2012 pracował jako reporter i szef działu reportażu „Tygodnika Powszechnego”. Od 2014 redaktor naczelny krakowskiego oddziału „Gazety Wyborczej”.  W 2015 otrzymał Nagrodę im. Ryszarda Kapuścińskiego za reportaż literacki za książkę „Najlepsze buty na świecie”.