Miasto, jedno z najbardziej spektakularnych inwencji ludzkich i zwierciadło tworzonych przez nich cywilizacji, stanowi kompleksowy i trudny to objęcia fenomen badawczy. Wielowarstwowe związki społecznych interakcji, działania gospodarcze, infrastruktura i rosnąca liczba mieszkańców tworzą, jak powiedziała Jane Jacobs, skomplikowany system wzajemnie połączonych czynników, razem budujących organiczną całość miasta. Z jednej strony generują problemy takie jak zmiana klimatu, przestępczość i nierówności społeczne, a drugiej tworzą kreatywne rozwiązania oraz dają nadzieje i marzenia licznym migrantom. Analiza miasta łączy badaczy i praktyków z wielu dyscyplin: urbanistów, ekonomistów, socjologów, psychologów społecznych, antropologów, historyków i historyków sztuki. Takie interdyscyplinarne i innowacyjne podejście znalazło swoje odzwierciedlenie w kolejnej, trzeciej edycji Forum Dziedzictwa Europy Środkowej, której tematem przewodnim było „Miasto”.

Forum Dziedzictwa Europy Środkowej to odbywająca się co dwa lata międzynarodowa konferencja, na której specjaliści z regionu Europy Środkowej, a także zajmujący się problematyką Europy Środkowej badacze i eksperci z całego świata, dyskutują nad zagadnieniami dziedzictwa kulturowego. Krakowska konferencja jest głosem Europy Środkowej w zakresie jego filozofii, zarządzania, ochrony, wymiaru ekonomicznego, społecznego i politycznego. Forum jest organizowane pod auspicjami Grupa Robocza ds. Dziedzictwa Kultury w krajach V4, w skład której wchodzą: Ministerstwo Kultury Republiki Czeskiej, Narodowe Centrum Zarządzania i Udostępniania Dziedzictwa Gyula Forster w Budapeszcie oraz Rada Ochrony Zabytków Republiki Słowackiej w Bratysławie oraz Międzynarodowe Centrum Kultury w Krakowie.

W ramach konferencji odbyły się:

• Dwa wykłady międzynarodowych ekspertów otwierające konferencję: prof. Jacka Purchli (Międzynarodowe Centrum Kultury, Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie), pt. Central European city and its identity  oraz prof. Christera Gustafssona (z Uniwersytetu w Uppsali), pt. Conservation 3.0 – integrated conservation in the age of smart specialisation strategies;
• Dyskusje plenarne z udziałem specjalistów z Europy Środkowej: • Central European city – transformation and globalisation, • Cultural heritage counts for cities, • Heritage and cooperation in the V4 region; • Miasto do poprawki! O rewitalizacji w miastach 
• Ponad 60 prezentacji przygotowanych przez ekspertów z całego świata podzielonych na 6 sesji równoległych: • Cities and their narratives, • Heritage in conflict, • Who is the city for?, • Historic Urban Landscape, • Creative heritage cities, • Cityscape, • Revitalisation practices in heritage cities;
• Zwiedzanie Nowej Huty, pierwszego socjalistycznego utopijnego miasta w Polsce

Program konferencji – zobacz
Informator konferencyjny ze streszczeniami – pobierz

Wydarzenia otwarte dla publiczności:

16 września, godz. 17.00-19.00
Wykłady: Central European city and its identity – prof. Jacek Purchla (Międzynarodowe Centrum Kultury, Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie), Conservation 3.0 - Integrated conservation in the age of smart specialization strategies –prof. Christer Gustafsson (University of Uppsala)

18 września, godz. 18.00-19.30
Sesja Miasto do poprawki! O rewitalizacji w miastach.

Miasta Europy Środkowej przechodzą dynamiczną zmianę. Odbywające się w ostatnich latach konkursy na Europejską Stolicę Kultury w naszym regionie pokazały wielki potencjał miast w zakresie rozwoju przez kulturę, a kwestie rewitalizacji obszarów zdegradowanych przy pomocy kultury były ważnym elementem dokumentów aplikacyjnych. Dyskusja o aspektach rewitalizacji w miastach ma przede wszystkim pokazać różne doświadczenia w zakresie ożywiania obszarów zdegradowanych takich jak: budynki poprzemysłowe czy zaniedbane centra miast. W dyskusji goście ze słowackiej Ziliny, czeskiego Pilzna i Łodzi, która w ostatnich latach realizuje pilotażowy program rewitalizacji, będą mogli zaprezentować najważniejsze wnioski płynące z dotychczasowych działań. Wymiana doświadczeń w tym zakresie jest o tyle ważna, że w nowej perspektywie finansowej Unii Europejskiej 2014-2020 znajdą się środki na szerokie wsparcie projektów rewitalizacyjnych. Ponadto, obserwować można bardzo dużą aktywność obywatelską dotyczącą działań na rzecz poprawy jakości życia w mieście. Ruchy miejskie, których aktywność w ostatnich latach wzrasta, są katalizatorem komunikacji pomiędzy władzą i obywatelami, a zatem włączają się również w procesy rewitalizacyjne. Nie chodzi przecież tylko o remont i modernizację substancji, równie ważne są potrzeby mieszkańców i zapewnienie im możliwości dalszego funkcjonowania w danym miejscu.

Paneliści: Marek Adamov (Słowacja), Tamás Fejérdy (Węgry), Jarosław Ogrodowski (Polska), Petr Šimon (Czechy),
Prowadzenie: Agata Wąsowska-Pawlik (Polska)

W 2017 roku ukaże się książka z artykułami powstałymi na bazie referatów zaprezentowanych podczas konferencji. Warunkiem publikacji jest uzyskanie pozytywnej recenzji.

Tematy sesji
Cities and their narratives (Miasta i ich narracje)

Miasto to skomplikowany temat historyczny a narracja o nim nie może być prosta, jednoznaczna, ani jednowątkowa. Nie ma miejsc bez dziedzictwa. Jednak istnieją miejsca bez własnych opowieści. Ponieważ opowieści promują głębokie zakorzenienie i mają zdolność formowania społeczności, są one nieodzowne dla wszystkich miast. Dlatego wiele z nich, w Europie Środkowej szczególnie po transformacji ustrojowej 1989 roku, poszukuje narracji oraz „nowo odkrytej pamięci”.
Współczesne miasta poszukują swoich opowieści przede wszystkim w celu samodefinicji i konsolidacji swoich społeczności. Inspiracją dla nowych narracji są często dzieła sztuki i elementy dziedzictwa (czego przykładem jest powołanie Muzeum Niewinności w Stambule, w nawiązaniu do powieści Orhana Pamuka, czy stworzenie przewodnika po Barcelonie w oparciu o powieść Carlosa Ruiza Zafóna Cień wiatru). Jednak z drugiej strony narracja miasta odgrywa kluczową rolę w tworzeniu marki miasta i jest używana do jego promocji. Miasto to fizyczny produkt składający się z budynków, ulic, mieszkańców, zwiedzających, a także z historii i zwyczajów, które potrzebuje wyróżnika, elementu wywoławczego, żeby zostać należycie zapamiętanym.
Uczestnicy sesji zajmą się powyższymi kwestiami w odniesieniu do konkretnych badań przypadków zaczerpniętych z Europy Środkowej. Spróbujemy odpowiedzieć na następujące pytania: Jakich opowieści poszukują miasta środkowoeuropejskie? Kto i jak je kreuje? Komu one służą? W jaki sposób można je przekazywać? Kto i w jakim celu tworzy symbole? Terminami kluczowymi będą: tożsamość, czas, mitologia, obszar graniczny, warstwy, ciężar przeszłości oraz transformacja.
Na sesję złożą się trzy obszary tematyczne: Tożsamość, Utopia i Pamięć.

Heritage in conflict (Dziedzictwo w konflikcie)

We współczesnym świecie powoli odchodzi się od działań stymulujących jedynie ilościowo mierzony wzrost gospodarczy w kierunku rozwoju mierzonego jakościowo. Zmienia się też podejście do dziedzictwa – dziś mówimy o wykorzystywaniu przeszłości dla przyszłości. Pojawia się, zatem, pytanie o to, czy dziedzictwo i rozwój to magiczni współtowarzysze czy raczej wzajemnie się wykluczające przeciwieństwa. Celem sesji będzie przedstawienie wyzwań, jakie stawia próba zachowania równowagi między interesem ekonomicznym inwestycji deweloperskich, zabudową miejską oraz współczesnym wykorzystaniem dziedzictwa materialnego a ochroną i konserwacją dziedzictwa kulturowego. Jak podchodzi się do tego problemu w Europie? Jak z problemem radzą sobie miasta historyczne i jakie rozwiązania stosują? W tym kontekście zarządzanie dziedzictwem niechcianym, kłopotliwym, takim jak to pozostawione przez reżimy komunistyczne w Europie Środkowej lub budząca spory orientalną przeszłość na Półwyspie Bałkańskim, stanowią szczególny problem, który zostanie podjęty podczas sesji.

Who is the city for? (Dla kogo miasto dziedzictwa?)

Już w 1968 roku Henri Lefebvre w swojej książce o tym samym tytule mówił o “prawie do miasta”. Co pokazuje analiza sytuacji w europejskich miastach dziś, niemal 50 lat później? Dla kogo tak naprawdę jest miasto – dla mieszkańca, dla turysty, inwestora, czy dla kogoś zupełnie innego? Jaka jest rola i siła sprawcza organizacji pozarządowych oraz rozmaitych ruchów miejskich, jakie pojawiają się ostatnio w kontekście miasta? Czy samorządy dopuszczają obywateli do uczestnictwa w kreowaniu polityki miejskiej, czy raczej forsują swoje pomysły bez względu na potrzeby obywateli, pragnących mieszkać w przyjemnej przestrzeni publicznej z dostępem do użytecznej infrastruktury? Temat tej sesji wyrasta bezpośrednio ze zjawiska, jakie ostatnio możemy zaobserwować w wielu miejscach, które polega na powolnym odchodzeniu władz miejskich od inicjatyw podejmowanych na potrzeby turystyki i inwestycji oraz zwrocie w stronę mieszkańców miast, ich uczestnictwa w tworzeniu miasta i budowaniu jakości życia. Budżety obywatelskie i społeczne konsultacje, które ilustrują nowy trend, stały się nieodzownymi elementami działań podejmowanych przez część władz miejskich. Jaka w tym procesie jest rola i miejsce dziedzictwa oraz wpisywania zabytków do rejestrów? W jaki sposób obywatele angażują się w aktywne wykorzystywanie dziedzictwa swoich miast?

Historic Urban Landscape (Historyczny krajobraz miejski)

Okres transformacji systemowej zaowocował w wielu krajach Europy Środkowej narastającym kryzysem w planowaniu przestrzennym. Tzw. liberalizacja prawa oraz skokowy wzrost inwestycji doprowadziły do chaosu, który najbardziej widoczny jest w największych i najbardziej atrakcyjnych miastach. Często problem ten dotyka w sposób niezwykle bolesny miasta historyczne, w których obserwujemy niepokojące zmiany w sposobie kształtowania linii zabudowy, a w dalszej kolejności także panoramy całych dzielnic. Efekty presji inwestycyjnej stoją zazwyczaj w konflikcie z przyjętymi przez UNESCO oraz przez ICOMOS rekomendacjami ws. historycznego miejskiego krajobrazu, jak również z potrzebami społeczności lokalnych oraz z ich poczuciem tożsamości i pamięcią. Na ile te wytyczne mogą być pomocne w ochronie dziedzictwa oraz w zrównoważonym rozwoju naszych miast? Na ile powinny one znajdować odzwierciedlenie w politykach planistycznych?

Zobacz na youtube

Creative heritage cities (Kreatywne miasta dziedzictwa)

Kreatywność i innowacja to słowa klucze w dyskursie nad rozwojem współczesnego świata. Pojawiająca się w tym kontekście koncepcja miasta kreatywnego podkreśla wagę przemysłów kultury, infrastruktury kulturalnej, a także „klasy kreatywnej” (koncept R. Floridy) w dyskusji o kluczowych zasobach miasta. Według Sharon Zukin miasto kreatywne dba o kreatywność poprzez promowanie otwartych postaw i niskich barier wejścia, różnorodności kulturowej oraz charakteryzuje się „niecierpliwym pragnieniem nowego, jednocześnie doceniając stare”. Jakie jest miejsce dziedzictwa w tworzeniu potencjału kreatywnego miasta oraz w rozwijaniu przemysłów kreatywnych i tworzeniu nowych produktów oraz usług? Jaki jest wpływ dziedzictwa na adaptację i nowe wykorzystanie architektury postindustrialnej oraz na nowy wizerunek starych dzielnic przemysłowych? Jaka jest relacja pomiędzy klasą kreatywną a dziedzictwem? Czy dziedzictwo jest dla nich „pożyteczne” lub ważne w chwili wyboru miejsca zamieszkania, pracy i wypoczynku?

Cityscape (Przestrzeń miasta)

Przestrzeń to jedna z najczęstszych i najważniejszych perspektyw, jakie przyjmuje się, chcąc zbadać i zrozumieć miasto. Krajobraz miast i miasteczek, mapy, plany zagospodarowania przestrzennego, konserwacja, turystyka, zieleń miejska – to główne zagadnienia, które będą omawiane podczas tej sesji, w odniesieniu do tak palących kwestii, jak miasto historyczne oraz dziedzictwo dziś. Podczas sesji przestrzeń zaprezentuje się w wymiarze zarówno namacalnym jak i niematerialnym. Zastanowimy się, jak, dlaczego i w jakim kierunku zmienia się przestrzeń miast historycznych. Z jednej strony przestrzeń jest kluczowym czynnikiem kształtującym miasto. Z drugiej strony, samo miasto stwarza czynniki, które nieustannie modyfikują jego przestrzeń. W konsekwencji regulacje prawne oraz praktyka społeczna wymagają kontroli, dzięki której miasta pozostaną pełnymi energii źródłami inspiracji. Ponadto, pozostaje także kwestia relacji między materią miasta, naturą a ludźmi. Wszystkie z wymienionych obszarów rozumienia przestrzeni miasta staną się przedmiotem dyskusji podczas sesji, która przedstawi je zarówno z historycznej, jak i współczesnej perspektywy. W efekcie, sesja pomoże sformułować dalsze pytania dotyczące tego, czego w dziedzinie przestrzeni miast kraje Europy Środkowej mogą nauczyć się od siebie nawzajem oraz od krajów z innych regionów.

Zobacz na youtube

Revitalisation practices in heritage cities (Praktyki rewitalizacji w miastach dziedzictwa)

Wostatnich latach, głównie dzięki dotacjom unijnym, w Europie Środkowej znacznie wzrosło zapotrzebowanie – a nawet pojawiła się moda – na przywracanie do życia miast dziedzictwa i poszczególnych historycznych obiektów. Obszarem tych nowych zabiegów stały się zarówno centra miast historycznych, jak i dziedzictwo poprzemysłowe.
Zważywszy na wagę tego trendu, należy zadać sobie pytanie o pozytywne oraz negatywne skutki projektów rewitalizacyjnych. Czy naprawdę tworzy się miejsca pozytywnie postrzegane przez mieszkańców i turystów, które mają szansę na powtórne życie? Jak zostaje zachowana równowaga pomiędzy starą i nową architekturą oraz terenami zielonymi? Co dzieje się z zabytkowymi, podlegającymi ochronie zespołami zieleni – czy jest możliwość połączenia ich z rekreacją, placami zabaw, edukacją dzieci i dorosłych? Jak wygląda sytuacja przywracanych do życia, często przekształcanych do pełnienia zupełnie innej funkcji budynków poprzemysłowych i ich otoczenia? Jak zmienia się rewitalizowana materia i przestrzeń i jak wpływa to na wizerunek danego miejsca oraz postawy lokalnych społeczności? Podczas sesji zaprezentowane zostaną wyniki badań przypadków ze Śląska i białoruskich miasteczek, a także z Gdańska, Poznania, Łodzi oraz Krakowa w celu omówienia różnorodnych aspektów rewitalizacji.

Zwiedzanie Nowej Huty, pierwszego socjalistycznego utopijnego miasta w Polsce

Nowa Huta to nowe miasto zbudowane od podstaw w latach 50-tych XX wieku na skutek stworzenia największego w Polsce – i jednego z największych na świecie – kombinatu metalurgicznego. Jej projekt oraz zabudowa stanowią jeden z najbardziej interesujących przykładów estetyki socrealizmu w architekturze Europy Środkowej. Dziś Nowa Huta tworzy jedną z największych dzielnic Krakowa, która w wyniku zmian ekonomicznych i społecznych przechodzi proces głębokich przemian, mających znaczący wpływ na jej dziedzictwo. Wizyta w Nowej Hucie będzie okazją do zarysowania historii budowy miasta oraz przedstawienia najważniejszych przykładów jej dziedzictwa materialnego. Obok przykładów architektury epoki stalinowskiej, przyjrzymy się śladom pozostawionym przez opozycję antykomunistyczną oraz temu, w jaki sposób stanowią one część dziedzictwa i czynnik w budowaniu tożsamości tego miejsca. Podczas wycieczki pokazane zostaną również te części Nowej Huty, które ilustrują jej transformację z postindustrialnej dzielnicy mieszkaniowej w edukacyjne i kulturowe centrum rosnącej metropolii krakowskiej.

Honorowy patronat prof. Małgorzaty Omilanowskiej, Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego